इरई धरण परिसरात मोठ्या प्रमाणात स्थलांतरीत पक्ष्यांचे आगमन

चांदा ब्लास्ट

चंद्रपुरात जिल्ह्यात साधारणपणे ३५० प्रकारचे पक्षी आढळतात. दरवर्षी हिवाळ्याच्या कालावधीत परदेशी पाहुणे चंद्रपुर जिल्ह्यातील विविध जलाशयावर हजेरी लावतात. त्यामध्ये स्थानिक पक्षी तर काही स्थलांतरित हिवाळी पक्षी आहेत.

स्थलांतरित पक्ष्यांचे दोन प्रकार आहेत. भारताल्या भारतात स्थलांतर करणारे आणि परदेशातुन भारतात हिवाळ्यात येणारे.  चंद्रपुरात उत्तरेकडुन म्हणजेच‌ हिमालय, काश्मीर,लडाख इथुनही हिवाळ्यात आपल्याकडे पक्षी येतात म्हणजे अगदी युरोप, मध्य‌ आशिया, सायबेरिया, मंगोलिया आणि रशिया या भागांमधून येणारे पक्षीसुद्धा हिवाळ्यात बघायला मिळतात. कारण या सर्व प्रदेशांमध्ये कडाक्याची थंडी असते, ते चांगले पर्यावरण, पोषक आहार, प्रजनन आणि पिल्लांच्या संगोपनासाठी चांगला अधिवास शोधत हिवाळ्यात दूर अंतरावरून स्थलांतर करतात.

चंद्रपूर जिल्ह्यातील विविध लहान-मोठ्या जलाशयांवर यंदा हिवाळ्यात मोठ्या प्रमाणात स्थलांतरित पक्ष्यांचे आगमन झाले त्यामुळे पक्षी प्रेमींमध्ये आनंदाचे वातावरण आहे.

उत्तरेकडे तसेच परदेशात हिवाळ्यात बर्फ पडण्यास सुरुवात होते. तलाव, सरोवर, नद्या आदी पाण्याची ठिकाणं बर्फाने झाकुन जातात. तिथल्या वृक्षांचीही पानगळ होते. त्यामुळे पक्ष्यांना झाड, जमीन व तलावात मिळणाऱ्या अन्नाचं दुर्भिक्ष जाणवत. म्हणुन हे पक्षी महाराष्ट्रा आणि दक्षिणेकडच्या राज्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात स्थलांतर करतात.

हे सगळे पक्षी हजारो किलोमीटर प्रवास करीत दरवर्षी हिवाळ्यात चंद्रपूर जिल्ह्यातील इरई धरण परिसरात येतात. यात १२ से.मी‌. आकारापासुन २ फुट उंची पर्यंतचे पक्षी यशस्वीरीत्या स्थलांतर करतात.

चंद्रपूर जिल्ह्यातील  विविध धरणांमध्ये  हिवाळ्यात मोठ्या प्रमाणात पाणी उपलब्ध असते. तसेच वन, उद्यान,शेतपीक आणि कुरणं आदी ठिकाणी मुबलक प्रमाणात गवत, विविध प्रकारची वनस्पती, कीटक, सरपटणारे जलचर, उभयचर यांची संख्या वाढल्याने खाद्य उपलब्ध असतं. म्हणुनच हे हिवाळ्यात साधारता आक्टोबर महिन्यानंतर चंद्रपूर जिल्ह्यात यायला सुरुवात होते. त्यानंतर चार महिने मुक्काम केल्यानंतर हे पक्षी फेब्रुवारीनंतर परतीच्या प्रवासाला निघतात. तोपर्यत इथली वन, भूप्रदेश आणि जलाशयावरच ते मुक्काम करतात.

यावर्षी सुद्धा इरई धरण व आजुबाजूच्या परिसरात स्थलांतरित पक्ष्यांचे आगमन झालेले आहेत. ८००० मीटर उंचीवरून सुमारे ४००० कि.मी.चा प्रवास करत बार हेडेड गूज (पट्टकादंब हंस) चे आगमन झाले आहे. हा जगातील सर्वात उंच उडणारे पक्ष्या पैकी एक पक्षी असून तो हिमालय पर्वत ओलांडून भारतात स्थलांतर करत दाखल झाला आहे.

पट्टकादंब हंस हे हिमालय पार करत तिबेट,कजाकिस्तान, रशिया, मंगोलियाकडुन भारतात विविध ठिकाणी स्थलांतर करून येतात. त्याची चोच केशरी पिवळसर असते. पिवळ्या रंगाचे पाय आणि त्याच्या डोक्यावर व मानेवर काळ्या पट्ट्या असतात. बार हेडेड गूज (पट्टकादंब) यांच्या रक्तामध्ये एक विशिष्ट प्रकारचा हिमोग्लोबिन असतो जो आ्क्सिजन जलद शोषण्यास सक्षम करतो, त्यांना लांब उड्डाणामध्ये मदत करतो.

यावर्षी चंद्रपुरातील इरई धरण परिसरात स्थलांतरित पक्ष्यांमध्ये बार हेडेड गूज (पट्टकादंब) या पक्षाचे जवळपास २४ पक्ष्यांचा थवा आढळून आला आहे. सोबतच रुडी शेलडक (चक्रवाक), क्वाटन टील (काणुक बदक),गडवाल (मलिन बदक),नो्र्दन पिन्टेल (तलवार बदक), गार्गेनी (भुवयी बदक),को्म्ब डक (नकटा बदक), क्आमन टिल (चक्राग बदक) व रेड क्रिस्टेट पोचार्ड (मोठी लालसरी) हे पक्षीही आढळून आले आहेत. मोठी लालसरी आणि काणुक बदक ही मोठ्या संख्येने आढळून आले आहे.

अशी माहिती शुभम संजय आत्राम  (पक्षी संशोधक अभ्यासक, प्राणीशास्त्र) यांनी दिली. ते सध्या गोंडवाना विद्यापीठा अंतर्गत निळकंठराव शिंदे विज्ञान व कला महाविद्यालय, भद्रावती  येथील प्राणिशास्त्र विभाग प्रमुख व सहयोगी प्राध्यापक डॉ. नरेंद्र व्ही. हरणे यांच्या मार्गदर्शनाखाली पक्षी संशोधनाचे कार्य करीत आहे.